دیپلماسی در خدمت «قوی شدن»

همان‌طور که رهبر معظم انقلاب اسلامی بار‌ها تأکید کرده‌اند، جمهوری اسلامی باید در عرصه‌های گوناگون قوی شود تا بتواند توطئه‌ها و دشمنی‌های متعدد و متنوع دشمن را خنثی سازد. یکی از عرصه‌های قوی شدن، اقتصاد و نسبت آن با دیپلماسی است. سیاست خارجی می‌تواند سهم بسزایی در «قوی شدن» اقتصاد کشور داشته باشد و همان‌طور که وزیر امور خارجه گفته بود دیپلماسی باید در خدمت اقتصاد کشور قرار بگیرد تا بتوانیم تحولی جدی در حوزه اقتصاد و بهبود شاخصه‌های اقتصادی کشور شاهد باشیم. در این راستا بهترین ریل‌گذاری در حوزه سیاست خارجی برای شکوفایی اقتصادی کشور می‌تواند تمرکز و توجه دیپلماسی سیاسی و اقتصادی بر کشور‌های همسایه، قاره آسیا و قاره آفریقا قرار گیرد تا جهشی را در حوزه اقتصادی کشور ایجاد کند. البته لازم به یادآوری است در طول ۶ سال گذشته تجربه نشان می‌دهد که تمرکز و توجه به کدخدا انگاری آمریکا و تکیه بر وعده و وعید‌های غرب نه‌تن‌ها گره‌ای از مشکلات اقتصادی کشور باز نکرد بلکه کلاف اقتصاد را در هم پیچید و مشکلات را بیشتر کرد.
از این رو، برای قوی شدن در اقتصاد کشور در کنار اقدامات و ریل‌گذاری‌هایی که ابعاد داخلی صورت می‌گیرد، سیاست‌گذاری و ریل‌گذاری در ابعاد سیاست خارجی نیز باید موردتوجه قرار گیرد؛ زیرا دستگاه دیپلماسی کشور می‌تواند با روابط دیپلماتیکی که دارد دیپلماسی را در خدمت اقتصاد هم بیاورد و با فراهم کردن بستر‌های لازم، ظهور و بروز بنگاه‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران را در عرصه بین‌الملل گسترش دهد و به صادرات محصولات ایرانی کمک کند؛ بر همین اساس به بررسی ظرفیت‌های کشور‌های همسایه، قاره آفریقا و قاره آسیا می‌پردازیم.
۱- کشور‌های همسایه ایران
۶۰۰ میلیون جمعیت کشور‌های همسایه ایران می‌تواند ظرفیت بسیار بزرگی در زمینه صادرات برای کشور ایجاد کند، ولی سهم ایران در تأمین نیاز همسایگان، تنها ۲ درصد است؛ یعنی علی‌رغم رشد تجارت ایران و همسایگان هنوز نتوانسته‌ایم از ظرفیت ۶۰۰ میلیون نفر همسایه خودمان استفاده کنیم. موضوعی که حمید زادبوم معاون وزیر صنعت با اشاره به ظرفیت کشور‌های همسایه اعلام کرده است. زادبودم می‌گوید: میزان صادرات ایران به کشور‌های همسایه که اکنون ۲۴ میلیارد دلار در سال است که می‌تواند به ۱۲۴ میلیارد دلار افزایش پیدا کند.
البته این میزان از صادرات فقط مختص به صادرات نفتی نیست و سرپرست معاونت توسعه بازار‌های صادراتی سازمان توسعه تجارت ایران می‌گوید در ۱۵ گروه کالا شامل صنایع فلزی، غیرفلزی، پتروشیمی، صنایع غذایی، لوازم‌خانگی، برق و الکترونیک و... ظرفیت صادراتی داریم.
۲- آفریقا
علی‌رغم اینکه تصویر صحیح و مطلوبی از قاره آفریقا وجود ندارد و به‌نوعی از این قاره تصویرسازی صورت گرفته است که انگار نه‌تن‌ها ظرفیتی در این قاره وجود ندارد بلکه ممکن است با ورود به قاره آفریقا متحمل هزینه‌ها و خسارت‌های بسیاری شویم، اما واقعیت این است قاره آفریقا در توسعه صادرات و جهش اقتصادی کشور می‌تواند نقش بسیار مؤثری را ایفا کند. برای بررسی این موضوع بهتر است ابتدا به مختصات جغرافیایی و جمعیتی این کشور‌ها بپردازیم. قاره آفریقا حدود ۷ درصد جغرافیای جهان است و بیش از یک میلیارد نفر جمعیت دارد.
بر اساس همین ظرفیت جغرافیایی و جمعیتی آفریقاست که محمدرضا مودودی سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت می‌گوید: آفریقا برای کشور ما سکوی پرتاب است و با توجه به تحریم‌ها ما می‌توانیم از ظرفیت‌های کشور‌های آفریقایی در حوزه‌های سرمایه‌گذاری، خدمات فنی مهندسی و... استفاده کنیم.
۳- آسیا
آسیا به‌عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین قاره‌ها به شمار می‌رود. قاره‌ای که ایران با بسیاری از کشور‌های مهم و مؤثر آن به‌ویژه روسیه و چین ارتباط دیپلماتیک سیاسی و اقتصادی و حتی نظامی دارد و می‌تواند در جهت رشد و توسعه آن نیز قدم بردارد.
علاوه بر اینکه ایران با بسیاری از کشور‌های آسیا ارتباط بسیار نزدیکی دارد و یکی از اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا است، می‌تواند بستر بسیار مناسبی را برای همکاری‌های اقتصادی با کشور‌های این قاره را دارد و از ظرفیت آن استفاده کند.
همچنین باید به این مسئله توجه کرد که کشور‌های شرق و جنوب آسیا با صادرات بیش از ۷.۳ تریلیون دلار کالا به سراسر جهان بزرگ‌ترین قدرت صادراتی در جهان به شمار می‌روند و بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی ایران می‌توانند از ظرفیت کشور‌های آسیایی به‌عنوان سکوی پرتاب صادرات خود استفاده کنند؛ بنابراین بر اساس آنچه از ظرفیت قاره‌های مختلف بیان شد به نظر می‌رسد ریل سیاست خارجی کشور در دستگاه دیپلماسی و دولت باید به‌جای تمایل به غرب و امریکا به قاره‌های آسیا و آفریقا چرخش داشته باشد تا از گذرگاه آن بتوانیم میوه‌های ارتباط با کشور‌های همسایه و قاره‌های آفریقا و آسیا را در حوزه «قوی شدن» اقتصاد کشور بچینیم.
اما متأسفانه علی‌رغم اینکه بر مبنای دیدگاه محمدجواد ظریف در وزارت امور خارجه، معاونت دیپلماسی اقتصادی در ساختار وزارتخانه قرار می‌گیرد و این معاونت مهم‌ترین مسئولیتش شناسایی ظرفیت‌های کشور‌ها با رویکرد‌های تجارت و اقتصاد است، اما هیچ‌گونه دستاوردی را برای کشور به ارمغان نمی‌آورد.
سعد الله زارعی کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل دراین‌باره می‌گوید: کاری که در وزارت خارجه در ایجاد معاونت اقتصادی صورت گرفت، بیشتر به یک «شوخی» شباهت دارد و هیچ مشاهده‌ای از کار هم در آن نداریم. علاوه بر این مجلس شورای اسلامی نیز معتقد است که وزارت خارجه نتایج ملموسی در زمینه دیپلماسی اقتصادی ندارد. محمدرضا پورابراهیمی رئیس سابق کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی می‌گوید: دستگاه دیپلماسی تاکنون هیچ گزارش مکتوبی از عملکرد خود به کمیسیون اعلام نکرده است. وزارت امور خارجه در حوزه اقتصاد تنها تغییری شکلی پیدا کرده و هنوز ازلحاظ محتوا شاهد اتفاق ملموسی نیستیم و در نهایت هم کار به‌جایی می‌رسد که محمدجواد ظریف برای بازخواست شدن در زمینه معاونت اقتصادی به مجلس احضار می‌شود و در مقابل سؤال‌های محمدعلی پورمختار نماینده مجلس قرار می‌گیرد و باز هم نمی‌تواند مجلس را به‌طورکامل قانع کند و از مجلس به‌صورت «مشروط» تأیید می‌گیرد؛ بنابراین یکی از راهکار‌های اصلی و اساسی برای قوی شدن در حوزه اقتصاد توجه و تمرکز وزارت امور خارجه در حوزه دیپلماسی اقتصادی به‌خصوص در کشور‌های همسایه و قاره‌های آسیا و آفریقا است و این وزارتخانه می‌تواند نقش بسزایی را در حوزه اقتصادی ایفا کند.